BİR ÇEPNİ İLİ ORDU   

Ordu ilinin adı HacıEmiroğluları Beyliği zamanından gelmektedir.  Beyliğin bir dönem merkezi olan Eskipazar’da “bölük-i niyâbet-i Ordu be-ism-i Alevî” adında idari bir birim bulunmaktadır. Muhtemelen devletin ve ordunun merkezi olduğundan dolayı eski adı Kotyora olan il Ordu adını almıştır. Necati DEMİR’in Ordu İlinin Eski Adı “kotyora” ve Tarihî Alt Yapısı makalesinde bildirdiğine göre Kotyora adı da Hazar Denizi’nin güneydoğusunda yaşayan ve M.Ö. 2500-2400 yıllarında batıya doğru göç eden Kut Türklerinden gelmektedir.

Ordu-Balık Uygur Kağanlığı’nın da yönetim merkezidir. Diğer değişiyle burada Karabalsagun da denmektedir. Ordu-Balık kentini Uygur Kağanı Kutluk Bilge Kül Kağan kurmuştur. Dolayısıyla Ordu adı devletin ordusunun ve yönetim merkezinin bulunduğu yer anlamına da gelmektedir.

Çepniler, Danişmendli Devleti zamanında İç Anadolu’da yürüttüğü Türkleştirme faaliyetleri sonrası Ordu’da ayağını ilk olarak Ordu Aybastı Perşembe Yaylasında bastı. Burada Danişmendli’nin ordusu Emir Kümbet komutasında 1105 yılında Trabzon Devleti ile karşı karşıya geldi. Trabzon Devleti’nin yaklaşık 70 binlik asker gücüne karşı bir Çepni devleti olan Danişmendli Devleti’nin 6 -7 bin kişilik kuvveti arasında çok büyük bir mücadele oldu. Yiğitçe mücadele veren Türk ordusu karşısındaki sayıca çok üstün olan orduya karşı mücadeleyi kaybetti. Ordu komutanı Emir Kümbet ve 6 bin Alp şehit oldu.  Emir Kümbet’in türbesi ve 6 bin şehidimizin mezarı Ordu Perşembe’de yer almaktadır.

Danişmend Ahmet Gazi de bu savaşta ağır yara aldı ve Danişmendli’nin başkenti Tokat Niksar’a götürüldü. Bir süre sonra burada Şehit oldu. Türbesi de Niksar’da bulunmaktadır.

Danişmendli Devleti’miz yıkıldıktan sonra Karadeniz’e gelen Çepniler Taceddinoğulları ve Hacıemiroğulları beylikleri kurulmuştur. Bu iki beyliğin çok büyük ve yararlı faaliyetleri olmuştur.

Çepni beyliği olarak bilinen Hacıemiroğulları, Ordu ilinin tamamını ele geçirmiştir. Hacıemiroğulları’nın temeli Ordu’nun Mesudiye ilçesinde olmuştur. Hacıemiroğulları’nın da atası olan Danişmendliler Mesudiye’nin 6 km kuzeydoğusuna sınır kalesi yapıp bölgeyi kontrol altına almıştır. Hacıemiroğullarının merkezi tam olarak Danişmendliler’in de sınır kalesi olan Mesudiye – Kale Köyündedir. Trabzon Devleti’nin Ordu’nun kıyı bölgelerine hâkimken iç bölgeler Çepni Türkmenleri olan Hacıemiroğulları’nın elinde bulunmaktaydı.

1284’te Trabzon Devleti’nin başına geçen Kaoioannes Komenos Türklerin Ordu’yu ele geçirdiğini söylemiştir. Çepniler Ünye’yi 1297 yılında fethetmiştir. Çepniler Gölköy ilçesinde Kuşdoğan Köyü (Şimdiki Kuşluvan Mahallesi) , Ordu-Tepeköy Mahallesi’ni de ele geçirmişlerdir. Hacıemiroğulları’nın temellerini atan ilk isim Kuştoğan Bey olarak değerlendirilir. Kuştoğan Bey öldükten sonra Mesudiye Kale Köyündeki Kümbet Mezarlıklarına defnedildiğinden şüphe duyulur.

Çepniler Ordu, Giresun ve Trabzon’un batısında büyük bir bölümü hâkimiyet altına almıştır.

Fatsa, Korgan, Kumru ve Ünye’nin de bazı köyleri Çepni Beyi olan Satılmış Bey tarafından fethedilmiştir.

Hacıemiroğulları’nın ilk merkezi Mesudiye Kaleköy ve daha sonra Ordu’nun yakınındaki Eskipazar olmuştur.

Hacıemiroğulları Bayram Bey zamanında doğuya doğru akınlar düzenlemiştir. Hacıemiroğulları Beyliğinden olan Genç Ağa isimli bir beyin Ünye tarafında yaptırdığı Genç Ağa kalesi vardır. Bu kale Ordu ilinin İkizce ilçesindedir.

Hacı Emir Süleyman Bey döneminde Ordu’nun yakınlarında Eskipazar Camisi yapıldı. Eskipazar’ın önceki adı Bayramlı kazasıdır.

İspanyol Clavijo,7 Nisan 1404’te deniz yoluyla seyahat ederek Ünye’ye gelmiştir. Nüfusun Türkler ve Rumlardan oluştuğunu söylemiştir. Aşırı Rüzgârlardan korunmak için de Bolamana sığındı. Toprakların Arzemir adlı bir Türkmen Beyine bağlı olduğunu bildirmiştir. Necati DEMİR, Arzemir’in Hacı Emir Çelebi olduğunu söylemektedir. Bu yıllarda Hacıemiroğulları Beyliğini Hacı Emir Süleyman yerine Hacı Emir Çelebi yönetmiştir. Daha sonra Hacıemiroğulları Beyliği Osmanlı’ya bağlanmıştır.

Ordu Aybastı’nın eski adı Bölük-i Fidaverende’dir. Burası Osmanlı döneminde Yörgüç Paşanın oğlu Toğan’ın tımarı da olmuştur.  Osmanlı döneminde Padişah Mehmet Çelebi’nin Şehzadesi Murat’ı 1414 Amasya’da görevlendirdi. Şehzade Murat’ın lalası Yörgüç Paşadır ve Hacıemiroğulları’nın 1427’de Osmanlı’ya bağlanmasında rol oynamıştır.

Çepni Türkmenleri olarak bilinen Taceddinoğulları Ordu’da Ünye’nin bir kısmına ve Akkuş ilçesine hâkim olmuştur. Taceddinoğulları’ndan Alp Arslan buralara hâkim olmuştur.

Taceddinoğulları, Hüsameddin Hasan Bey döneminde Osmanlı’da II. Murat dönemine kadar Ünye ve Akkuş ilçelerine hâkimiyeti vardı. Osmanlı Samsun’a kadarki toprakları aldı. Lala Yörgüç Paşa 1428 yıllarında Taceddinoğulları’na da son verdi. Toprakları Osmanlı’nın eline geçti. 

ULU BEY İLÇESİNİN ADI ÇEPNİ ULUĞ BEY’DEN GELMEKTEDİR

Ulubey ilçesinin ismi Hacıemiroğlu Beyliği vatandaşı olan Uluğ Bey’den gelmektedir. Prof. Dr. Necati DEMİR Uluğ Bey’in mezarını bundan 4 yıl önce bulduğunu ancak defineciler tarafından saldırıya uğramaması için bu bilgiyi saklamıştır. Dört yıl sonunda Uluğ Bey’in mezarının yapılması için bir çağrıda bulunmuştur. Bu çağrıya Ulubey Belediye Başkanı cevap vermiştir.

ULUĞ BEY’İN MEZARI YAPILACAK  Ulubey ilçesi, veba hastalığı nedeniyle Ordu Gölköy ilçesinin Şimşirlik köyünden gelenlerce kurulmuştur. Buraya gelenlerin başında ise Uluğ Bey vardı ve ilçeye onun adı verilmiştir. Çepni beyinin mezarı ormanlık bir arazinin içerisinde bulundu.  Prof. Dr. Necati DEMİR Hoca, mezarın yapılması için yaptığı çağrıya Ulubey Belediye Başkanı İsa TÜRKCAN cevap verdi. Beraber bir keşif ziyareti yaptılar ve Uluğ Bey’in mezarının yapılmasını kararlaştırdılar. Eskipazar ilçesi de Hacıemiroğulları tarafından kurulmuştur. Burada Eskipazar Bayrambey Cami de bulunmaktadır. Cami muhtemelen Hacıemiroğulları Beyi olan Bayram Bey zamanında yapılmıştır. Zamanla harap olan cami Şebinkarahisar Mutasarrıfı Battal Hüseyin Paşa tarafından 1781 yılında onarılmıştır.

Dikdörtgen planlı  bir camidir. Minare, caminin önüne doğru taşırılmıştır. Bu minare 1877 yılında eski minarenin kaidesi üzerine yapılmıştır. Minarenin kenarında bulunan duvarın önceki camiye ait olduğu sanılmaktadır. Doğu Karadeniz’e gelen ve buralarda yurt tutan Çepni Türkmenleri ve bazı Türk boyları iç kesimlerde hâkimiyet kurmuşlardır. Deniz kıyılarında ise daha önce bölgeye gelmiş çeşitli Türk grupları ve koloni faaliyetleri yürüten küçük Yunan ticaretçiler yaşıyordu. Fetihlerle birlikte kıyı bölgelere de indik. Osmanlı Ordu’ya hâkim olmadan önce zaten ordu Çepniler tarafından Türkleştirilmiştir. Trabzon Devleti sanılanın aksine Karadeniz’in tüm bölümüne ve iç kesimlere hakim değildir. Daha çok limanlarda ticaret faaliyetlerinde bulunmaktadırlar.

Ordu Çamaş ilçesinde de Çepniler yaşamaktadır. Burada Çepni Türkmen kültürü hakimdir.  Bu ilçede Türkçe, Çepni ağzı ile konuşulmaktadır. Fatsa ilçesi Çepni Türkmenleri için çok önemli bir ilçedir. Burada Çepni Alevileri de yaşamaktadır ve Türk kültürünü çok iyi bir şekilde muhafaza etmektedirler. Fatsa ilçesinin nüfus temelini Hacıemiroğulları Beyliği zamanında bölgeye gelen Çepni Boyu’na mensup Türkler oluşturmaktadır.

Çatalpınar ilçesinde Ordu, Giresun ve Trabzon Şalpazarı Beşikdüzü’nde hakim olan Çepni ağzı ile Türkçe konuşulmaktadır. Çatalpınar’da Aybastı ve Fatsa’dan gelen Çepniler yaşamaktadır. Yazımızda Ünye’den bolca bahsetmiştik. Çaybaşı ilçesi de Ünye’nin bir bucağı iken 1990 yılında ayrılarak bir ilçe haline gelmiştir. Burada da Çepni Türkmenleri yaşamaktadır. Kabadüzlüler buraya gelenlerin Horasan Türkmenleri olduğunu söylemektedir. Aslında ülkenin dört bir yanında yaşayan Çepniler bulundukları yere Horasan üzerinden geldiklerini söylemektedirler. Mesudiye ile Giresun sınırında bulunan Kabadüz’de Çepni kültürü hakimdir. Burada Ordu karşılaması, Giresun karşılaması gibi Çepni kültürüne ait oyunlar oynanmaktadır. Ayrıca Türkçe Kumru ilçesi Hacıemiroğulları’nın beyi olan Satılmış Bey tarafından fethedilmiş bir Çepni ilçesidir.  Bu ilçede Tokat ve Sivas’ta görülen Çepni ağzı ile Türkçe konuşulmaktadır Günümüzde Doğu Karadeniz bölgesinde  Ordu(Mesudiye, Gürgentepe, Fatsa, Ünye, Gölköy, Kabadüz, Perşembe, Ulubey, Aybastı, Ordu il merkezi,Gülyalı), Giresun(Piraziz, Bulancak, Giresun il merkezi, Dereli,  Keşap, Espiye, Güce, Yağlıdere, Tirebolu, Görele, Çanakçı, Doğankent, Eynesil) Gümüşhane (Kürtün, Torul), Trabzon (Şalpazarı, Beşikdüzü, Tonya, Çarşıbaşı, Düzköy, Akçaabat, Vakfıkebir, Trabzon il merkezi, Yomra, Sürmene, Araklı, Of ve Maçka'nın Hamsiköy'ü), Rize(İyidere, İkizdere, Kalkandere, Çayeli ve Rize il merkezi)' de yaşayan kendisini Türk olarak adlandıran, Türkçeden başka bir dil bilmeyen halkın ortak atası özellikle Oğuz'un Çepni Boyundan olan Türkleri ve diğer Oğuzlar (Avşar, Bayındır, Eymür, Yıva, Karaevli vs) ile Kıpçak Kuman dediğimiz Türk halkıdır Çepni Türklerinin ve Kıpçak Türklerinin birbiriyle çok karıştığı bölgeler Trabzon'un Yomra, Araklı, Of ve Sürmene ilçeleri ile Rize'nin Batı bölümünde kalan ilçeleridir bu yöre insalarının yasayis ozellikleri dunyaya bakis acisi Çepni ve Kipcak harmanlamasini ortaya koymaktadir. Kipcaklarin Trabzon'un Dogusundan Batısına gidenleri neredeyse tamamen Çepnileşmiştir. Bu saydiğimiz yerlerde Laz nufus yoktur lakin Ordu il genelinde, Giresun'un basta Piraziz ve Bulancak ilcelerinde olmak uzere birkac ilcesinde Gürcüler yerleşiktir.  Ordulu Hekimoglu İbrahim, Giresunlu Topal Osman Aga ve Gönüllü Giresun Alayları, Rizeli İpsiz Recep Emice Çepni Türklerindendirler. Lazlar genellikle Rize ilinin Dogu ilceleriyle Artvin'in Arhavi, Hopa ve Borçka gibi ilçelerinde yaşamaktadırlar. Ayrıca Borçka ismi Kıpçak Kuman Beyi Borçka'den gelmekte olup Artvin'de de önemli bir Kıpçak nüfusu mevcuttur. Ordu Eskipazar Köyü Camini atamız Çepni Türkmen Beyliği olan Bayramlı Beyliğinin kurucusu olduğu kabul ettiğimiz Bayram Bey yaptırmıştır.

 Ünye'de Bayramca, Ordu'da Bayramlı, Bulancak'ta Kuşluhan, Keşap'ta Bayramşah, Espiye'de Bayramlı gibi köylerin isimleri atalarımız olan Çepni Türkmen Beyliği Hacıemiroğullarından yadigardır.

  ÇEPNİLER ORDU DAKİ YERLEŞTİĞİ BÖLGELER